Podstawowe definicje pojęć i klasyfikacje - niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu - są zamieszczane w każdej publikacji z wynikami spisu.

Ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Za gospodarstwo indywidualne uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu osoby fizycznej lub grupy osób.

Za właściciela zwierząt gospodarskich uważa się osobę nieposiadającą użytków rolnych lub posiadającą użytki o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli.

Za użytkownika gospodarstwa indywidualnego uważa się osobę fizyczną lub grupę osób, które faktycznie użytkują grunty, niezależnie od tego, czy są właścicielami, dzierżawcami, czy użytkują je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty te są zlokalizowane w jednej, czy w kilku gminach.

Za gospodarstwo domowe użytkownika gospodarstwa rolnego (właściciela zwierząt gospodarskich) uważa się zespół osób mieszkających i utrzymujących się wspólnie, jeżeli wśród nich jest osoba prowadząca gospodarstwo indywidualne (właściciel zwierząt gospodarskich).

Celem ustalenia struktury gospodarstw według głównego źródła dochodów , w trakcie spisu zebrano informacje od użytkowników gospodarstw indywidualnych na temat udziału dochodów z działalności rolniczej i źródeł pozarolniczych, (tj. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, z emerytury lub renty, z pracy najemnej lub z innych tytułów) w dochodach ogółem gospodarstwa domowego. Źródło dochodów, którego udział przekraczał 50% dochodów ogółem, przyjmowano jako główne źródło dochodów gospodarstwa domowego.

Do działalności rolniczej zalicza się produkcję roślinną (wszystkie uprawy rolne, warzywnictwo i ogrodnictwo) i produkcję zwierzęcą (chów i hodowla zwierząt, produkcja surowych nieprzetworzonych produktów zwierzęcych) oraz działalność usługową związaną z rolnictwem prowadzoną z wykorzystaniem własnego sprzętu.

Za dochód ogółem gospodarstwa domowego uważa się łączne dochody wszystkich osób zamieszkałych wspólnie z użytkownikiem gospodarstwa domowego i utrzymujących się razem z nim, tj. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) oraz z tytułu pobierania emerytur i rent, zasiłku z pomocy społecznej, zasiłku wychowawczego, alimentów, stypendiów, posiadania lokat kapitałowych, uzyskiwania pomocy zagranicznej, wygranych w grach liczbowych i loteriach itp.

Towarowa produkcja rolnicza gospodarstw rolnych została ustalona w oparciu o zebrane informacje o wartości produkcji rolniczej sprzedanej za okres od 21.V. 2001 r. do 20. V. 2002 r., tj. pochodzących z własnej produkcji surowych (nieprzetworzonych) produktów roślinnych i zwierzęcych oraz zwierząt gospodarskich.

Liczbę pełnozatrudnionych dla gospodarstw indywidualnych ustalono na podstawie liczby godzin przepracowanych w ciągu roku w gospodarstwie rolnym, przyjmując normatywną liczbę 2120 godzin w ciągu roku jako nominalny czas pracy osoby pełnozatrudnionej, natomiast dla gospodarstw pozostałych (tj. osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, które na rzecz spisu składały odpowiednie sprawozdania) przyjęto przeciętną liczbę pracowników zatrudnionych w gospodarstwie w okresie od 1.V. 2001 r. do 30. IV. 2002 r. w przeliczeniu na pełnozatrudnionych.

Do ogólnej powierzchni gospodarstwa zaliczono wszystkie bez wyjątku grunty wchodzące w skład gospodarstwa, a więc wszystkie grunty użytkowane rolniczo (grunty orne, sady, łąki i pastwiska), wszystkie związane z nimi grunty użytkowane nierolniczo, jak lasy, podwórza, grunty pod zabudowaniami lub przeznaczone pod zabudowę, ogrody ozdobne, grunty pod wodami, drogi, torfowiska, kamieniołomy, żwirownie itp. oraz nieużytki, niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione na zasadzie umowy i bezumownie, użytkowane z innego tytułu).

Gospodarstwa indywidualne spisywano w miejscu przebywania użytkownika i tam ujmowano całkowitą, ogólną powierzchnię, niezależnie od miejsca położenia gruntów.

Do użytków rolnych zalicza się: grunty orne, sady, łąki i pastwiska.

Wskaźnik jakości użytków rolnych opracowano jako iloraz hektarów przeliczeniowych podanych przez użytkowników gospodarstw rolnych i fizycznych hektarów użytków rolnych w gospodarstwach. Wyodrębniono następujące grupy jakości użytków rolnych: poniżej 0,4; 0,4 -0,7; 0,7 -1,0 oraz 1,0 i więcej.

Spisowi podlegały zwierzęta gospodarskie (bydło, trzoda chlewna, owce, drób, konie, kozy, króliki - samice, zwierzęta futerkowe - samice oraz pnie pszczele) znajdujące się w gospodarstwie oraz zwierzęta wysłane na redyki, wypasy i do bacówek, a w przypadku pni pszczelich - pnie znajdujące się na pożytkach poza gospodarstwem, stanowiące własność użytkownika gospodarstwa lub członków jego gospodarstwa domowego, jak również zwierzęta przetrzymywane czasowo lub stale w gospodarstwie, tj. przyjęte na wychów, opas itp.

Na sztuki przeliczeniowe duże przeliczono podstawowe gatunki zwierząt gospodarskich, stosując następujące współczynniki: bydło -0,8, trzoda chlewna -0,15, owce -0,08, konie -1,0.

Od użytkowników gospodarstw indywidualnych, jak również gospodarstw pozostałych (tj. osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, które na rzecz spisu składały odpowiednie sprawozdania), zebrano informacje o ważniejszych wydatkach poniesionych na cele inwestycyjne i produkcyjne w okresie 21 V 2001 r.-20 V 2002 r.

Wydatki na cele inwestycyjne dotyczyły głównie:

- zakupu ziemi;

- zakupu innych środków trwałych, tj. ciągników, innych środków transportowych (łącznie z samochodami), maszyn i urządzeń zarówno do prowadzenia działalności rolniczej, jak i pozarolniczej ;

- wydatków w zakresie budowy, remontu lub modernizacji budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz rozwoju infrastruktury technicznej gospodarstwa;

- wydatków na nowe nasadzenia, zwiększenie stada podstawowego oraz zmianę kierunku produkcji rolniczej.

Spośród nakładów inwestycyjnych ogółem wyodrębniono nakłady na produkcję rolniczą oraz na pozarolniczą działalność gospodarczą.

Wydatki poniesione na bieżącą produkcję rolniczą dotyczyły zakupu nawozów, wapna i środków ochrony roślin, zakupu pasz, zakupu paliwa i usług rolniczych oraz dzierżawy ziemi.

Ponadto zebrano informacje o spłatach kredytów oraz stanie zadłużenia gospodarstw rolnych, z wyodrębnieniem zadłużenia z tytułu kredytów zaciągniętych na działalność rolniczą, tj.:

- kredytów inwestycyjnych związanych z realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych w działalności rolniczej

- kredytów bieżących przeznaczonych na zakup rzeczowych środków obrotowych.

Spłaty kredytów bankowych i pożyczek od osób prywatnych (wraz z odsetkami) dotyczą wydatków poniesionych w okresie 21. V. 2001 r. - 20. V. 2002 r.

Zadłużenie, tj. łączną wielkość zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek, nakazów płatniczych łącznie z odsetkami i rachunków zaległych przez okres dłuższy niż 30 dni, ujmowano według stanu na dzień 20 maja 2002 r.

Ważniejsze grupowania danych i uwagi do tablic

Informacje w publikacji podano w zależności od zakresu tematycznego z wyodrębnieniem następujących grup gospodarstw:

- gospodarstwa indywidualne obejmujące:

- gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha,

- gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie,

- osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha,

- gospodarstwa pozostałe , tj. ujęte łącznie wszystkie jednostki sektora publicznego i prywatnego (poza gospodarstwami indywidualnymi).

Podstawowym grupowaniem zastosowanym w całej publikacji jest grupowanie według powierzchni użytków rolnych , którego dokonano w oparciu o przedziały domknięte lewostronnie, np. do przedziału 2-3 ha zaliczono gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych 2,00 ha do 2,99 ha. Wyjątek stanowi przedział pierwszy 1-2 ha, do którego zalicza się gospodarstwa o powierzchni 1,01 ha do 1,99 ha.

Wyodrębniono następujące grupy obszarowe: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-50, 50-100, 100-200, 200-500, 500-1000 oraz 1000 ha i więcej, natomiast w niektórych tablicach, celem zachowania tajemnicy statystycznej, przyjęto szersze przedziały agregacji.

Ponadto zastosowano dodatkową agregację danych dla gospodarstw rolnych według następujących cech:

1) wiek i płeć użytkownika gospodarstwa indywidualnego;

wiek osób - określony liczbą lat ukończonych - ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 roku).

2) poziom wykształcenia użytkownika gospodarstwa indywidualnego;

poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. Ze względu na nowy system szkolnictwa, wprowadzony reformą oświaty w dniu 1 stycznia 1999 roku, poziom wykształcenia został ustalony dla osób w wieku 13 lat i więcej.

W pytaniu o wykształcenie wyodrębnione zostały następujące poziomy:

- wyższe

- ze stopniem naukowym co najmniej doktora - jest to wykształcenie wyższe z tytułem naukowym profesora, doktora habilitowanego, doktora;

- z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym - jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem magistra, magistra inżyniera, lekarza lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości "matury";

- z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty - jest to wykształcenie wyższe zawodowe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty lub innym równorzędnym, realizowane w ramach szkoły wyższej na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa dojrzałości "matury";

- policealne

- z maturą (pomaturalne ) - jest to wykształcenie średnie zawodowe realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem egzaminu dojrzałości "matury". Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe na poziomie technika;

- bez matury - jest to wykształcenie zawodowe na poziomie średnim lub zasadniczym realizowane na podbudowie programowej szkoły średniej, zakończonej uzyskaniem świadectwa ukończenia szkoły. Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe;

- średnie

- ogólnokształcące z maturą - jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły ogólnokształcącej, potwierdzone uzyskanym świadectwem dojrzałości "maturą". Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole pomaturalnej lub na studiach wyższych;

- zawodowe z maturą - jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego, potwierdzone uzyskanym świadectwem dojrzałości "maturą". Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie na studiach wyższych lub w szkole pomaturalnej;

- ogólnokształcące bez matury - jest to wykształcenie średnie ogólne, uzyskane w ramach średniej szkoły ogólnokształcącej, potwierdzone uzyskanym świadectwem ukończenia liceum ogólnokształcącego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenia w szkole policealnej, nie wymagającej posiadania "matury";

- zawodowe bez matury - jest to wykształcenie średnie ogólne i zawodowe, uzyskane w ramach technikum, liceum zawodowego lub liceum technicznego, potwierdzone uzyskanym świadectwem ukończenia szkoły. Osoby posiadające świadectwo ukończenia takiej szkoły mają tytuł technika lub inny tytuł określony w klasyfikacji zawodów i specjalności szkolnictwa zawodowego. Osiągnięcie tego poziomu wykształcenia umożliwia dalsze kształcenie w szkole policealnej;

- zasadnicze zawodowe

jest to wykształcenie ogólne i zasadnicze zawodowe, zdobyte w ramach szkoły zasadniczej lub rolniczej, szkoły (zespołu) przysposobienia zawodowego lub rolniczego, korespondencyjnego kursu rolniczego o poziomie szkoły zasadniczej. Świadectwo ukończenia szkoły zasadniczej jest dowodem posiadania tytułu robotnika wykwalifikowanego. Po ukończeniu tego poziomu wykształcenia można ubiegać się o przyjęcie do średniej szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej, organizowanej na podbudowie programowej szkoły zasadniczej;

- podstawowe ukończone

jest to wykształcenie podstawowe osiągnięte po ukończeniu liczby lat nauki wymaganej w danym okresie dla ukończenia szkoły podstawowej, szkoły (klas) przysposabiających do pracy zawodowej (w zakresie VI, VII, VIII klasy szkoły podstawowej) oraz po ukończeniu szkoły artystycznej I stopnia realizującej jednocześnie program szkoły podstawowej;

- podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego

obejmuje osoby, które nie ukończyły lat nauki wymaganej w danym okresie dla ukończenia szkoły podstawowej lub nigdy się nie uczyły;

3) liczba osób w gospodarstwie domowym;

4) cel produkcji ;

Grupowania gospodarstw według celu produkcji dokonano posługując się kryterium towarowej produkcji rolniczej (wartości produkcji rolniczej sprzedanej). Wyodrębniono następujące grupy gospodarstw:

- nieprowadzące produkcji rolniczej aktualnie w momencie spisu lub w ostatnich 12 miesiącach, niezależnie od deklarowanej jednocześnie wartości sprzedaży,

- produkujące wyłącznie na własne potrzeby , tj. posiadające uprawy rolne i/lub zwierzęta gospodarskie, a jednocześnie nie wykazujące wartość towarowej produkcji rolniczej,

- produkujące głównie na własne potrzeby , tj. wykazujące wartość towarowej produkcji rolniczej poniżej 3 tys. zł,

- produkujące głównie na rynek , tj. o wartości sprzedaży 3 tys. zł i więcej.

5) wartość sprzedaży według następującej skali:

poniżej 3 tys. zł; 3-5; 5-15; 15-25; 25-50; 50-100; 100 tys. zł i więcej, z lewostronnym domknięciem przedziałów;

6) natężenie chowu zwierząt gospodarskich według skali w przeliczeniowych sztukach dużych;

7) główne źródło dochodów , tj. przekraczające 50% dochodów ogółem gospodarstwa domowego z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego;

W ramach ww. grupowania wyodrębniono następujące grupy gospodarstw z głównym źródłem dochodów:

- z działalności rolniczej (dochody z działalności rolniczej stanowią ponad 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego);

- z działalności rolniczej i pracy najemnej (łączne dochody z działalności rolniczej i pracy najemnej stanowią więcej niż 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego, przy czym dochody z działalności rolniczej przewyższają dochody z pracy najemnej);

- z pracy najemnej (dochody z pracy najemnej przewyższają 50% dochodów ogółem gospodarstwa domowego);

- z pracy najemnej i działalności rolniczej (łączne dochody z pracy najemnej i działalności rolniczej stanowią więcej niż 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego, przy czym dochody z pracy najemnej są wyższe niż dochody z działalności rolniczej);

- z emerytury i renty (suma dochodów z emerytur i rent stanowi więcej niż 50% całkowitych dochodów gospodarstwa domowego);

- z działalności pozarolniczej (udział dochodów z pracy na rachunek własny przekracza 50% dochodów ogółem);

- z niezarobkowych źródeł utrzymania (dochody z niezarobkowych źródeł, innych niż emerytura i renta, przeważają w łącznych dochodach gospodarstwa domowego).

Uwagi do tablic:

1. Prezentowane w tablicach 1-4, 8, 9, 14, 20, 31, 32, 41 i 42 dane dotyczą gospodarstw indywidualnych prowadzonych przez użytkowników gospodarstw (właścicieli zwierząt gospodarskich) bez gospodarstw prowadzonych przez spółki osób fizycznych.

2. Dane zawarte w poszczególnych tablicach dotyczą generalnie zbiorowości gospodarstw, od których uzyskano informacje na badany temat, przy czym w grupowaniach o przekrojach wielotematycznych, ze względu na łączenie cech, występują pewne odchylenia:

- przy grupowaniu gospodarstw: w tablicy 4 według udziału dochodów z działalności rolniczej w dochodach ogółem gospodarstwa domowego oraz w tablicy 6 - z jednoczesną agregacją gospodarstw według celu produkcji, różnicę pomiędzy wielkością ,,Ogółem'' a sumą grup według celu produkcji, stanowią gospodarstwa, które nie prowadzą działalności rolniczej;

- w grupowaniu gospodarstw według wartości sprzedaży (tabl. 4 i 6) ujęto te gospodarstwa, które określiły skalę rolniczej produkcji sprzedanej, niezależnie od deklaracji odnośnie prowadzenia działalności rolniczej;

- w tablicy 21 i 22 dane dotyczą zbiorowości gospodarstw, które dokonały zalesień i jednocześnie wykazały powierzchnię zalesionych gruntów.

3. Ze względu na zakres spisu prezentowane w dziale II i III dane nie obejmują gospodarstw indywidualnych o powierzchni do 1 ha użytków rolnych, z wyjątkiem spółek osób fizycznych.

4. Dane dotyczą zbiorowości gospodarstw, które wykazały wartość towarowej produkcji rolniczej (tj. produkcji sprzedanej) i jednocześnie:

- ponosiły wydatki na cele inwestycyjne (tabl. 19 i 20);

- ponosiły wydatki na spłatę kredytów (tabl. 33-35);

5. Struktury poziome i pionowe występujące w prezentowanych tablicach liczone były przy wykorzystaniu elektronicznej techniki obliczeniowej i mogą nie sumować się na 100%.

Prezentowane dane są poprawne merytorycznie.