II. POWIERZCHNIA ZASIEWÓW

Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego wykazały istotne zmiany w powierzchni i  strukturze zasiewów poszczególnych grup upraw, jak również zmiany udziału poszczególnych roślin w ramach grup upraw.

Ogólna powierzchnia zasiewów w 2002 r. wyniosła 707,2 tys. ha i była mniejsza o 63,2 tys. ha (o 8,2%) w porównaniu z 1996 r., (w kraju spadek ten wyniósł 12,5%).

W strukturze zasiewów zboża ogółem (z kukurydzą na ziarno) stanowiły 78,6% ogólnej powierzchni zasiewów i zajmowały 556,0 tys. ha. W porównaniu do 1996 r. powierzchnia uprawy zbóż ogółem wzrosła o 11,0 tys. ha (o 2,0%). Na wzrost powierzchni uprawy zbóż ogółem wpływa systematyczne powiększanie areału uprawy kukurydzy na ziarno. Uprawa tego gatunku zwiększyła się o 69,3tys. ha (o 349,1%), a w porównaniu do 2001 r. o 28,5 tys. ha (o 46,9%).

Tabl. II. 1. Powierzchnia zasiewów według grup ziemiopłodów i użytkowników w 2002 r.

^a Zboża podstawowe, owies z jęczmieniem i inne zbożowe mieszanki, kukurydza na ziarno, gryka, proso i inne zbożowe. ^b Łącznie z mieszankami zbożowo-strączkowymi.

Uprawa roślin strączkowych jadalnych zwiększyła się o 0,4 tys. ha (o 26,3%) w porównaniu zarówno do 1996 r. jak i 2001 r.

Zdecydowanie zmniejszyła się powierzchnia uprawy ziemniaków; w porównaniu do 1996 r. o 16,3 tys. ha (o 31,3%). W powierzchni zasiewów ogółem areał uprawy ziemniaków stanowił 5,1% i zmniejszył się o 1,6 pkt. Pod względem powierzchni uprawy ziemniaków woj. dolnośląskie w 2002 r. lokowało się na 10 miejscu w kraju.

Rośliny zaliczane do grupy przemysłowych uprawiano na powierzchni 84,7 tys. ha stanowiącej 12,0% ogólnej powierzchni zasiewów. W porównaniu do zasiewów z 1996 r. było to mniej o 26,4%, a w porównaniu do zasiewów w 2001 r. powierzchnia uprawy była mniejsza o 7,1 tys. ha (o 7,7%). Pod względem udziału roślin przemysłowych w strukturze zasiewów woj. dolnośląskie zajmuje 3 miejsce po woj. opolskim (13,9%) i zachodniopomorskim (13,2%). W kraju rośliny przemysłowe zajmują 7,0% ogólnego areału zasiewów.

W wyniku spadku chowu zwierząt gospodarskich zmniejszyła się istotnie powierzchnia uprawy roślin pastewnych i wyniosła 16,8 tys. ha. W porównaniu do 1996 r. była mniejsza o 15,9 tys. ha, tj. o 48,8 %, a w porównaniu do zasiewów z roku 2001 zmniejszyła się o 8,3 tys. ha (o 33,2%). Powierzchnia uprawy roślin pastewnych stanowiła 2,4% ogólnej powierzchni zasiewów ( ostatnia lokata w kraju).

Powierzchnia zasiewów roślin zaliczanych do grupy pozostałe wyniosła 12,0 tys. ha, co stanowiło 1,7% ogólnej powierzchni zasiewów (12 miejsce w kraju). W porównaniu do wyników spisu rolnego z 1996 r. powierzchnia tej grupy roślin zmniejszyła się o 11,9 tys. ha (o 49,8%).

Tabl. II. 2. Powierzchnia uprawy zbóż według użytkowników w 2002 r.

Udział zbóż w strukturze zasiewów był największy i wyniósł 78,6%, co lokuje nasze województwo na 4 miejscu po woj. lubuskim z udziałem zbóż w strukturze zasiewów – 81,5%, podlaskim – 80,2% i warmińsko-mazurskim – 79,4% (w kraju udział zbóż wyniósł 77,1%).

W strukturze uprawy zbóż w naszym województwie utrzymuje się pozytywna tendencja wzrostu udziału zbóż wyżej plonujących – pszenicy i kukurydzy na ziarno. Udział powierzchni uprawy pszenicy i kukurydzy na ziarno w ogólnej powierzchni uprawy zbóż jest w woj. dolnośląskim najwyższy i wynosi odpowiednio 51,4% i 16,0% (w kraju 29,1% i 3,8%).

W porównaniu do 1996 r. udział zasiewów pszenicy w ogólnej powierzchni zasiewów wzrósł (o 3,3 pkt). Znacząco wzrósł także udział kukurydzy na ziarno (o 10,0 pkt), natomiast zmniejszył się udział powierzchni żyta (o 4,0 pkt), jęczmienia (o 1,3 pkt), pszenżyta (o 0,1 pkt) i mieszanek zbożowych ( o 0,1pkt).

W 2002 r. powierzchnia uprawy zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi wyniosła 461,0 tys. ha i była mniejsza w porównaniu z 1996 r. o 56,5 tys. ha (o 10,9%), a w porównaniu do 2001 r. o 41,0 tys. ha (o 8,2%).

W porównaniu do poprzedniego pełnego spisu rolnego zmniejszyła się powierzchnia uprawy wszystkich gatunków zbóż podstawowych:

• powierzchnia uprawy pszenicy wyniosła 285,8 tys. ha i była mniejsza o 0,3 tys. ha (o 0,1%),
• powierzchnia zasiewów żyta wyniosła 39,8 tys. ha i była mniejsza o 33,9 tys. ha (o 46,0%),
• areał uprawy jęczmienia zmniejszył się o 16,4 tys. ha (o 19,3%),
• powierzchnia zasiewów owsa wyniosła 22,8 tys. ha i pozostała na niezmienionym poziomie,
• powierzchnia uprawy pszenżyta zmniejszyła się z 20,4 tys. ha w 1996 r. do 18,1 tys. ha, tj. o 2,4 tys. ha (o 11,6%),
• powierzchnia uprawy mieszanek zbożowych wyniosła 25,8 tys. ha i była mniejsza o 3,6 tys. ha (o 12,1%).

W grupie roślin przemysłowych największy udział miał rzepak i rzepik. W 2002 r. zasiewy rzepaku wyniosły 54,0 tys. ha i były mniejsze od zasiewów w 1996 r. o 11,4 tys. ha (tj. o 17,5%) i mniejsze o 9,7 tys. ha (o 15,3% od zasiewów w 2001 r.).

Systematycznie zmniejsza się powierzchnia uprawy buraków cukrowych. W 2002 r. uprawa tego gatunku wyniosła 29,7 tys. ha i była mniejsza od zasiewów z 1996 r. o 18,1 tys. ha (o 37,9%).

Tabl. II. 3. Powierzchnia zasiewów upraw przemysłowych, pastewnych i pozostałych według użytkowników w 2002 r.

W grupie roślin pastewnych spadek powierzchni uprawy dotyczył wszystkich roślin z tej grupy. Powierzchnia zasiewów kukurydzy na zielonkę wyniosła 8,9 tys. ha i była mniejsza o 5,2 tys. ha (o 36,6%) od powierzchni uprawy z 1996 r.

Powierzchnia uprawy okopowych pastewnych wyniosła 0,9 tys. ha i była mniejsza od powierzchni uprawy z 1996 r. o 1,2 tys. ha (o 55,5%).

Powierzchnia uprawy strączkowych pastewnych wyniosła 2,0 tys. ha i była mniejsza od powierzchni zasiewów z 1996 r. o 4,7 tys. ha (o 70,2%).

Powierzchnia uprawy motylkowych pastewnych wyniosła 4,9 tys. ha i była mniejsza w porównaniu do 1996 r. o 4,9 tys. ha (o 50,2%).

Zmniejszyła się również w porównaniu do poprzedniego pełnego spisu rolnego z 1996 r. powierzchnia uprawy warzyw gruntowych i truskawek. Spadek ten wynosił odpowiednio – 8,2 tys. ha (o 54,1%) i 0,8 tys. ha (o 37,2%).

Zmniejszenie ogólnej powierzchni pod zasiewami wynika przede wszystkim ze znacznie mniejszej liczby gospodarstw zajmujących się produkcją roślinną.

 W 2002 r. ogólna liczba gospodarstw rolnych zajmujących się uprawą ziemiopłodów rolnych wyniosła 89910 tj. 63,6% ogólnej liczby gospodarstw rolnych, natomiast liczba gospodarstw rolnych zajmujących się uprawą poszczególnych ziemiopłodów wynosiła:

• pszenicy ozimej - 50632 gospodarstwa, tj. 35,8 % ogólnej liczby gospodarstw rolnych,
• pszenicy jarej – 18241 (12,9%),
• żyta – 16995 (12,0%),
• jęczmienia ozimego – 10095 (7,1%),
• jęczmienia jarego – 25630 (18,1%),
• owsa – 16089 (11,4%),
• pszenżyta ozimego – 11327 (8,0%),
• pszenżyta jarego – 1971 (1,4%),
• ziemniaków – 63883 (45,2%),
• buraków cukrowych – 5023 (3,5%),
• warzyw gruntowych – 25114 (17,8%),
• truskawek – 5629 (4,0%).

Liczba gospodarstw zajmujących się uprawą mieszanek zbożowych ozimych wyniosła 3095, tj. 2,2% ogólnej liczby gospodarstw rolnych, mieszanek zbożowych jarych – 18701 (13,2%), kukurydzy na zielonkę – 1506 (1,1%), kukurydzy na ziarno – 10551 (7,5%), rzepaku i rzepiku ozimego – 6223 (4,4%) oraz rzepaku i rzepiku jarego – 541, tj. 0,4% ogólnej liczby gospodarstw rolnych.

Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. wskazują, że blisko połowa areału uprawy zbóż uprawiana była w gospodarstwach posiadających 50 ha i więcej użytków rolnych, a w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych 10 ha i więcej uprawiano ponad 70% ogólnego areału zbóż, w tym:

• pszenica ozima uprawiana w gospodarstwach o powierzchni UR 50 ha i więcej stanowi 48,4% ogólnego areału uprawy tego gatunku w województwie, a w gospodarstwach o powierzchni UR 10 ha i więcej – stanowi 80,5% ogólnej powierzchni uprawy,
• kukurydza na ziarno w gospodarstwach o powierzchni UR 50 ha i więcej stanowi 80,3% ogólnej powierzchni tej uprawy, a w gospodarstwach o powierzchni UR 10 ha i więcej 94,4%.

Powierzchnia ziemniaków uprawianych w gospodarstwach rolnych posiadających 10-20 ha użytków rolnych stanowiła 21,4% ogólnego areału uprawy ziemniaków, natomiast w gospodarstwach posiadających powyżej 10 ha użytków rolnych uprawiano 52,6% całej powierzchni uprawy ziemniaków.

Powierzchnia uprawy buraków cukrowych w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 50 ha użytków rolnych stanowiła 62,5% ogólnych zasiewów buraków cukrowych, a w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 10 ha użytków rolnych buraki uprawiane były na 94,1% ogólnego areału.

Powierzchnia zasiewów rzepaku ozimego w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 50 ha użytków rolnych stanowiła 66,6% całego areału tej uprawy, a 91,9% powierzchni rzepaku ozimego uprawiano w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 10 ha użytków rolnych. W gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 50 ha użytków rolnych uprawiano 78,5% areału zasiewów rzepaku jarego, natomiast w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 10 ha użytków rolnych uprawiano 95,2% powierzchni zasiewów rzepaku jarego.

Powierzchnia uprawy warzyw gruntowych skoncentrowana jest w gospodarstwach mniejszych - w gospodarstwach posiadających powyżej 50 ha użytków rolnych stanowiła 20,0%, a w gospodarstwach rolnych posiadających od 0,01 do 20 ha użytków rolnych uprawiano 66,3% całego areału uprawy warzyw gruntowych.

Powierzchnia uprawy truskawek w gospodarstwach rolnych posiadających 1,01-5 ha użytków rolnych zajmowała 30,2% całego areału uprawy truskawek, a w gospodarstwach posiadających 0,01 do 20 ha użytków rolnych powierzchnia uprawy truskawek stanowiła 75,7% całego ich areału.

Z powyższej analizy wynika, że gospodarstwa duże nastawione są głównie na produkcję zbóż intensywnych, buraków i rzepaku, natomiast mniejsze gospodarstwa prowadzą bardziej zróżnicowaną produkcję roślinną, w tym produkcję upraw bardziej pracochłonnych (warzywa, truskawki).

Odłogi i ugory

W strukturze użytkowania gruntów należących do gospodarstw rolnych wzrosła powierzchnia odłogów i ugorów z 107,1 tys. ha w 1996 r. do 151,2 tys. ha w 2002 r.

Powierzchnia odłogów i ugorów w gospodarstwach rolnych sektora prywatnego w 2002 r. wynosiła 109,3 tys. ha, z czego odłogi zajmowały prawie 84,5 tys. ha (wystąpiły w 39,1 tys. gospodarstw rolnych sektora prywatnego), a ugory – 24,8 tys. ha (wystąpiły w 14,0 tys. gospodarstw), natomiast powierzchnia odłogów i ugorów w gospodarstwach rolnych sektora publicznego wyniosła 41,9 tys. ha, z czego odłogi zajmowały 41,6 tys. ha, a ugory 0,3 tys. ha.

Największy udział odłogów i ugorów zanotowano w gospodarstwach powyżej 2500 ha oraz w gospodarstwach do 15 ha, a w przekroju terytorialnym w powiatach: m. Wrocław, m. Jelenia Góra, m. Wałbrzych.