II. GOSPODARSTWA DOMOWE I RODZINY
Gospodarstwa domowe
Gospodarstwo domowe definiowane jest w spisach ludności jako zespół osób mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się. Osoby samotne oraz mieszkające z innymi osobami, ale utrzymujące się oddzielnie, tworzą odrębne, jednoosobowe gospodarstwa domowe.
W końcu maja 2002 roku z ogólnej liczby 2907,2 tys. spisanych dolnoślązaków - 2873,9 tys.tworzyło 1066,9 tys. gospodarstw domowych.
Tabl. II.1. Gospodarstwa domowe i ludność w latach 1988 i 2002
|
Wyszczególnienie |
Gospodarstwa domowe |
Ludność w gospodarstwach |
Przeciętna | |||||
|
1988 |
2002 |
1988= =100 |
1988 |
2002 |
1988= |
1988 |
2002 | |
|
w tysiącach |
w tysiącach | |||||||
|
Ogółem............................... |
959,2 |
1066,9 |
111,2 |
2884,8 |
2873,9 |
99,6 |
3,01 |
2,69 |
|
Miasta.................................. |
708,3 |
804,0 |
113,5 |
2035,5 |
2048,6 |
100,6 |
2,87 |
2,55 |
|
Wieś.................................... |
250,9 |
262,9 |
104,7 |
849,3 |
825,3 |
97,2 |
3,38 |
3,14 |
W porównaniu ze stanem z grudnia 1988 r. liczba gospodarstw domowych zwiększyła się o 107,6 tys. (o 11,2%), a wzrost dotyczył - podobnie jak w kraju i w pozostałych województwach - w większym stopniu obszarów miejskich i wyniósł 13,5% (w Polsce – 14,0%). Wzrost liczby gospodarstw domowych na wsi wyniósł 4,7% (w Polsce – 6,5%).
Jednocześnie zmniejszyła się na wsi o 2,8% liczba ludności w gospodarstwach domowych, co przy niewielkim (o 0,6%) wzroście ludności miejskiej dało spadek ludności w gospodarstwach domowych w województwie o 10,9 tys. osób, tj. o 0,4%.
Wielkość gospodarstw domowych – mierzona średnią liczbą osób w gospodarstwie – zmniejszyła się w stosunku do 1988 r. zarówno na wsi, jak i w miastach. W 2002 r. przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym wyniosła 2,69 (w kraju 2,84), podczas gdy w 1988 r. – 3,01 (w kraju – 3,10), ale jedno gospodarstwo domowe na wsi tworzyły przeciętnie 3,14 osoby (w kraju 3,33), natomiast w miastach – 2,55 (w kraju 2,60).
Zasadniczą zmianą jaka zaszła w strukturze gospodarstw według liczby osób w latach 1988 i 2002 jest duży (o 7,7 pkt procentowego) wzrost odsetka gospodarstw tworzonych przez jedną osobę, w tym jeszcze wyższy (o 8,4 pkt) w miastach.
Tabl. II.2. Gospodarstwa domowe według liczby osób w latach 1988 i 2002
|
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Liczba osób w gospodarstwie domowym | |||
|
1 |
2 |
3 i 4 |
5 i więcej | ||
|
w % ogółem | |||||
|
2002 | |||||
|
Ogółem................................ |
1066,9 |
25,9 |
24,7 |
38,5 |
10,9 |
|
Miasta................................... |
804,0 |
27,8 |
25,9 |
38,4 |
7,9 |
|
Wieś...................................... |
262,9 |
20,1 |
21,1 |
38,8 |
20,0 |
|
1988 | |||||
|
Ogółem................................ |
959,2 |
18,2 |
23,1 |
44,4 |
14,3 |
|
Miasta................................... |
708,3 |
19,4 |
23,8 |
46,0 |
10,8 |
|
Wieś...................................... |
250,9 |
14,9 |
21,1 |
39,9 |
24,1 |
Zmiany w strukturze gospodarstw domowych mogą być konsekwencją „przepływu” przede wszystkim osób młodych - w związku z nauką lub pracą - do własnych lub wynajmowanych mieszkań, jak również odkładania decyzji dotyczących zawierania małżeństw.
Biorąc pod uwagę liczbę osób tworzących gospodarstwa domowe w miastach częściej występowały gospodarstwa jednoosobowe (częściej niż co czwarte gospodarstwo), podczas gdy na wsi – gospodarstwa dwuosobowe. Na terenach wiejskich częściej niż w miastach występowały gospodarstwa duże, pięcioosobowe i większe, które tam stanowiły 20,0% ogółu gospodarstw, podczas gdy w miastach –7,9%.
Wyłączając gospodarstwa 1-osobowe przeciętne gospodarstwo domowe wieloosobowe liczyło 3,29 osoby (w kraju – 3,44); w miastach – 3,14, na wsi – 3,68 osoby.
Skład rodzinny gospodarstw domowych
Spośród wszystkich gospodarstw domowych 770,0 tys., tj. 72,2% (w kraju 73,6%) było tworzonych przez co najmniej jedną rodzinę, pozostałe 27,8% to gospodarstwa wielorodzinne.
Tabl. II.3. Gospodarstwa domowe według liczby osób i składu rodzinnego w 2002 r.
|
Wyszczególnienie |
Gospodarstwa domowe według liczby osób | |||||||
|
razem |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 i więcej | |
|
Ogółem.................. |
1066877 |
276284 |
263676 |
222688 |
187866 |
74202 |
26574 |
15587 |
|
Jednorodzinne...... |
728102 |
x |
245490 |
220798 |
177321 |
60543 |
16397 |
7553 |
|
Dwurodzinne......... |
40143 |
x |
x |
x |
10155 |
13549 |
9854 |
6585 |
|
Trzy i więcej rodzinne.......... |
1724 |
x |
x |
x |
x |
x |
296 |
1428 |
|
Nierodzinne........... |
296908 |
276284 |
18186 |
1890 |
390 |
110 |
27 |
21 |
|
jednoosobowe... |
276284 |
276284 |
x |
x |
x |
x |
x |
x |
|
wieloosobowe.... |
20624 |
- |
18186 |
1890 |
390 |
110 |
27 |
21 |
Gospodarstwa jednorodzinne – 728,1 tys. stanowiły w tej grupie 94,6% ogółu gospodarstw rodzinnych (w kraju 93,8%), dwurodzinne 40,1 tys., tj. 5,2% gospodarstw, gospodarstwa trzy i więcej rodzinne, których zbiorowość liczyła tylko 1,7 tys. – 0,2% gospodarstw rodzinnych występowały prawie równomiernie na wsi (874) i w mieście (850).
W gospodarstwach jednorodzinnych przeważały gospodarstwa dwuosobowe - 33,7% i trzyosobowe - 30,3%. Gospodarstwa sześcio i więcej osobowe to zaledwie 3,3% gospodarstw jednorodzinnych.
W gospodarstwach dwurodzinnych przeważały gospodarstwa pięcioosobowe - 33,8%, natomiast udział gospodarstw cztero i sześcioosobowych był zbliżony (po 25%).
W trzech i więcej rodzinnych dominowały gospodarstwa siedmio i więcej osobowe - 82,8%. Gospodarstwa nierodzinne były zaledwie w 7,0% gospodarstwami wieloosobowymi.
Przyrostowi zbiorowości (o 11,2%) gospodarstw domowych towarzyszyły zmiany w ich strukturze polegające na zwiększeniu gospodarstw nierodzinnych a obniżeniu się odsetka gospodarstw jednorodzinnych (ogółem o 7,5 pkt, w miastach o 8,4 pkt, na wsi o 4,3 pkt).
Tabl. II.4. Gospodarstwa domowe według składu rodzinnego w 2002 r.
|
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Gospodarstwa domowe | |||
|
jednorodzinne |
dwurodzinne |
trzy i więcej rodzinne |
nierodzinne | ||
|
w odsetkach | |||||
|
Ogółem................ 2002 |
1066,9 |
68,2 |
3,8 |
0,2 |
27,8 |
|
1988 |
959,2 |
75,7 |
. |
. |
. |
|
Miasta.................. 2002 |
804,0 |
67,0 |
3,0 |
0,1 |
29,9 |
|
1988 |
708,3 |
75,4 |
. |
. |
. |
|
Wieś.................... 2002 |
262,9 |
72,1 |
6,1 |
0,3 |
21,5 |
|
1988 |
250,9 |
76,4 |
. |
. |
. |
Rodziny w gospodarstwach domowych
Zgodnie z przyjętą w spisie ludności 2002 metodologią, rodziny są wyodrębniane w ramach istniejących gospodarstw. Za rodzinę uznawano parę (małżeństwo lub partnerów) bez dzieci lub parę z jednym bądź większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci.
W 2002 r. badano także rodziny przebywające w obiektach zbiorowego zakwaterowania.
W spisie 2002, z uwagi na przemiany zachodzące w ciągu ostatniego dziesięciolecia w społeczeństwie polskim, wprowadzono obok dotychczasowych czterech typów rodzin (małżeństwa bez dzieci, małżeństwa z dziećmi, samotne matki z dziećmi, samotni ojcowie z dziećmi) dwa nowe: partnerzy z dziećmi i partnerzy bez dzieci.
Wyniki spisu 2002 wskazują, iż liczba rodzin w województwie wynosiła 813,6 tys., w tym 589,6 tys., tj. 72,5% zamieszkiwało w miastach; dominującym typem rodziny były małżeństwa z dziećmi, które stanowiły 52,1% rodzin ogółem, na wsi – 57,8% (w kraju odpowiednio 63,1%; 56,0%; 60,8%).
Drugim pod względem liczebności typem rodziny były małżeństwa bez dzieci, które stanowiły 22,6% (w kraju 22,7%) wszystkich rodzin w województwie, z wyższym (o 3,2 pkt. procentowego) udziałem w miastach.
Badana po raz pierwszy w 2002 r. grupa partnerów to 3,0% rodzin dolnośląskich (w kraju 1,9%) i zdecydowana ich większość (76,2%) mieszka w miastach. Ponad połowę rodzin partnerskich tworzą rodziny z dziećmi.
Województwo dolnośląskie z liczbą 12,4 tys. rodzin partnerskich z dziećmi zajmuje w kraju drugie miejsce po woj. śląskim, a przed mazowieckim.
Tabl. II.5. Rodziny według typów w 2002 r.
|
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Miasta |
Wieś |
Ogółem |
Miasta |
Wieś |
|
w tysiącach |
w odsetkach | |||||
|
Ogółem.................. |
813,6 |
589,6 |
224,0 |
100,0 |
100,0 |
100,0 |
|
Małżeństwa bez dzieci ................... |
183,9 |
138,5 |
45,4 |
22,6 |
23,5 |
20,3 |
|
Małżeństwa |
424,0 |
294,4 |
129,6 |
52,1 |
49,9 |
57,8 |
|
Partnerzy bez dzieci |
10,8 |
8,8 |
1,9 |
1,3 |
1,5 |
0,9 |
|
Partnerzy z dziećmi |
14,0 |
10,1 |
4,0 |
1,7 |
1,7 |
1,8 |
|
Samotne matki .... |
160,7 |
122,6 |
38,1 |
19,8 |
20,8 |
17,0 |
|
Samotni ojcowie... |
20,3 |
15,2 |
5,1 |
2,5 |
2,6 |
2,2 |
Dane spisu dotyczące dzieci w rodzinach odnoszą się przede wszystkim do grupy dzieci w wieku 0-24 lat pozostających na utrzymaniu, zamieszkujących z obojgiem rodziców lub tylko jednym z nich w rodzinach niepełnych. Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu stanowią 57,1% rodzin ogółem, a wśród nich ponad połowa (51,3%) to rodziny z 1 dzieckiem.
Tabl. II.6. Rodziny z dziećmi w gospodarstwach domowych według typu i liczby dzieci do lat 24 pozostających na utrzymaniu
w 2002 r.
|
Typ rodziny |
Rodziny |
Rodziny |
Rodziny według liczby dzieci do lat 24 pozostających | |||
|
razem |
1 |
2 |
3 i więcej | |||
|
w tysiącach |
w odsetkach | |||||
|
Ogółem ..................... |
619,0 |
154,6 |
464,4 |
51,3 |
35,6 |
13,1 |
|
Małżeństwa.............. |
424,0 |
76,0 |
348,0 |
46,4 |
39,0 |
14,6 |
|
Partnerzy.................. |
14,0 |
1,6 |
12,4 |
55,1 |
28,2 |
16,7 |
|
Samotne matki....... |
160,7 |
66,5 |
94,2 |
66,7 |
25,2 |
8,1 |
|
Samotni ojcowie..... |
20,3 |
10,5 |
9,8 |
72,6 |
21,0 |
6,4 |
|
Miasta........................ |
442,3 |
112,1 |
330,2 |
55,0 |
35,0 |
10,0 |
|
Małżeństwa.............. |
294,5 |
54,8 |
239,7 |
50,3 |
38,9 |
10,8 |
|
Partnerzy.................. |
10,0 |
1,2 |
8,8 |
57,5 |
28,0 |
14,5 |
|
Samotne matki....... |
122,6 |
48,4 |
74,2 |
68,1 |
24,9 |
7,0 |
|
Samotni ojcowie..... |
15,2 |
7,7 |
7,5 |
75,1 |
19,8 |
5,1 |
|
Wieś........................... |
176,7 |
42,5 |
134,2 |
42,2 |
37,0 |
20,8 |
|
Małżeństwa.............. |
129,5 |
21,2 |
108,3 |
38,0 |
39,4 |
22,6 |
|
Partnerzy.................. |
4,0 |
0,4 |
3,6 |
48,6 |
28,9 |
22,5 |
|
Samotne matki....... |
38,1 |
18,1 |
20,0 |
61,6 |
26,4 |
12,0 |
|
Samotni ojcowie..... |
5,1 |
2,8 |
2,3 |
64,4 |
24,9 |
10,7 |
Spośród wszystkich typów rodzin utrzymujących dzieci najliczniejszą stanowiły małżeństwa – 74,9% (w kraju 79,9%) i tylko w województwie zachodniopomorskim udział tych rodzin był mniejszy niż na Dolnym Śląsku; 46,4% małżeństw utrzymywało 1 dziecko, 39,0% - dwoje, a 14,6% 3 i więcej. Rodziny partnerów stanowiące 2,7% rodzin z dziećmi na utrzymaniu najczęściej były rodziną z 1 dzieckiem (55,1%) i tutaj najwyższym udziałem charakteryzowało się województwo zachodniopomorskie.
W przekroju miasto wieś obserwuje się znaczne zróżnicowanie dzietności rodzin. W miastach dominuje model rodziny z 1 dzieckiem - 55,0%, na wsi odsetek tego typu rodzin jest znacznie niższy – 42,2%. Z kolei rodziny utrzymujące 3 i więcej dzieci częściej występują na wsi, a ich odsetek wynosił tam 20,8%, podczas gdy w miastach 10,0%.
Rodziny niepełne
Rodzina niepełna składa się z jednego rodzica (matki lub ojca) i przynajmniej jednego dziecka, niezależnie od wieku i stanu cywilnego dziecka.
Na Dolnym Śląsku w 2002 r. było 181,0 tys. rodzin niepełnych, w tym 104,0 tys., tj. 22,4% (w kraju 23,1%) miały na utrzymaniu dzieci do lat 24 (wśród nich 67,3% jedno dziecko).
W pozostałych rodzinach (77 tys.) niepełnych albo dzieci są starsze, albo mają własne źródło utrzymania. Rodziny tworzone przez samotną matkę i dzieci to 88,8% rodzin niepełnych. Wśród rodzin z dziećmi do lat 24 pozostających na utrzymaniu rodziny samotnych matek z dziećmi na utrzymaniu stanowiły 20,3%, a rodziny samotnych ojców - 2,1%.
