I. LUDNOŚĆ
Stan ludności
Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań (NSP) 2002 roku wykazały, że liczba ludności województwa dolnośląskiego wynosiła 2907,2 tys. osób. Od ostatniego spisu powszechnego, tj. od 6 grudnia 1988 r.[1] ludność naszego województwa zmniejszyła się o 41,0 tys. osób, tj. o 1,4% (w Polsce liczba ludności wzrosła o 0,9%). W miastach ubyło 14,6 tys. (0,7%), a na wsi 26,4 tys. (3,1%) mieszkańców.
Zgodnie z metodologią spisu ludności i mieszkań 2002 spisem zostali objęci:
- stali mieszkańcy Polski (zameldowani na pobyt stały); obecni w mieszkaniach lub innych pomieszczeniach w czasie spisu lub czasowo nieobecni,
- osoby przebywające czasowo.
W 2002 roku ludność miejska stanowiła 71,4% ogółu ludności województwa (w 1988 r. udział ten wynosił 70,9%), a ludność wiejska 28,6% (w 1988 r. – 29,1%). Zwiększenie liczby ludności w miastach na niekorzyść wsi w dużej mierze było spowodowane wprowadzanymi w latach 90-tych zmianami administracyjnymi. Zmiany te polegały na nadawaniu praw miejskich miejscowościom wiejskim oraz – przede wszystkim – na rozszerzaniu granic miast poprzez włączanie do nich terenów wiejskich.
Gęstość zaludnienia, tj. liczba osób przypadających na 1 km2 powierzchni województwa wynosiła 146 osób (w 1988 r. – 148 osób). W Polsce wskaźnik gęstości zaludnienia wyniósł 122 osoby na 1 km2.
Tabl. I.1. Ludność według płci w latach 1988 i 2002 (na podstawie wyników spisów)
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Mężczyźni |
Kobiety |
Stan w dniu 6 XII 1988 r. (w tys.)............................. Stan w dniu 20 V 2002 r. (w tys.)............................... Różnica w latach 1988-2002 (w tys.).......................... Dynamika zmian (1988=100)................................... |
2948,2 2907,2 -41,0 98,6 |
1432,9 1397,3 -35,6 97,5 |
1515,3 1509,9 -5,4 99,6 |
W okresie międzyspisowym zmieniły się również proporcje ludności według płci; w 2002 roku mężczyźni stanowili 48,1% ogółu ludności wobec 48,6% w 1988 roku. Tym samym udział kobiet zwiększył się do 51,9%, tj. o 0,5 pkt procentowego. Wzrósł także (o 2 pkt) współczynnik feminizacji; w maju 2002 r. na 100 mężczyzn przypadało ponad 108 kobiet.
Tabl. I.2. Ludność według płci i miejsca zamieszkania w latach 1988 i 2002 (na podstawie spisów)
Wyszczególnienie |
1988 |
2002 | ||||
ogółem |
mężczyźni |
kobiety |
ogółem |
mężczyźni |
kobiety | |
w tysiącach | ||||||
Ogółem......................... |
2948,2 |
1432,9 |
1515,3 |
2907,2 |
1397,3 |
1509,9 |
Miasta........................... |
2090,7 |
1005,2 |
1085,5 |
2076,1 |
985,6 |
1090,6 |
Wieś.............................. |
857,5 |
427,7 |
429,9 |
831,1 |
411,8 |
419,3 |
W 2002 roku ludność województwa dolnośląskiego stanowiła 7,6% ludności Polski (w 1988 r. – 7,8%). Dolny Śląsk zajmował piąte miejsce w kraju pod względem liczby ludności (podobnie jak w 1988 r.) po województwach: mazowieckim – 13,4%, śląskim – 12,4%, wielkopolskim – 8,8% i małopolskim – 8,5%.
Największymi pod względem liczby ludności powiatami w województwie dolnośląskim były:
m. Wrocław (640,4 tys. osób – 22,0% ludności województwa), powiat kłodzki (170,6 tys. – 5,9%) i powiat świdnicki (162,0 tys. – 5,6%); najmniejszymi zaś: powiat górowski (36,8 tys. – 1,3%), powiat milicki (36,9 tys. – 1,3%) oraz powiat strzeliński (44,7 tys. – 1,5%).
Gęstość zaludnienia w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego – mierzona liczbą osób przypadających na 1 km2 - przedstawia mapka I.1.
Tabl. I.3. Przyrosty / ubytki ludności według płci w latach 1988 i 2002
Wyszczególnienie |
Przyrost / ubytek | |||||
ogółem |
mężczyźni |
kobiety |
ogółem |
mężczyźni |
kobiety | |
w tysiącach |
w % | |||||
Ogółem......................... |
-41,0 |
-35,6 |
-5,4 |
-1,4 |
-2,5 |
-0,4 |
Miasta........................... |
-14,6 |
-19,6 |
+5,1 |
-0,7 |
-2,0 |
+0,5 |
Wieś.............................. |
-26,4 |
-15,9 |
-10,5 |
-3,1 |
-3,7 |
-2,4 |
[1] Dla potrzeb porównań i oceny zmian w rozwoju ludności wyniki spisu ludności i mieszkań z 1988 r. zostały przeliczone według podziału terytorialnego kraju, obowiązującego od 1 stycznia 1999 r.
Ludność według wieku
Wyniki spisów 2002 i 1988 w zakresie struktury ludności według wieku różnią się znacząco. Przesuwanie się wyżów i niżów demograficznych przez różne grupy wieku ludności spowodowało, że liczba osób w wieku 15 lat i więcej zwiększyła się o blisko 214 tys., natomiast liczba dzieci (0-14 lat) zmniejszyła się o ponad 252 tys. osób, co jest efektem depresji urodzeniowej z lat 90-tych. Tym samym, przez kilkunastoletni okres dzielący obydwa spisy, istotnie zmniejszył się odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym. W spisie 2002 udział ludności w wieku 0-17 lat w ogólnej populacji wynosił 21,5% wobec 29,4% w spisie 1988. Szczególnie duża różnica tej grupy ludności dotyczy mieszkańców miast – spadek o 8,7 pkt;
na wsi – spadek o 5,7 pkt.
Tabl. I.4. Stan i struktura ludności według wieku w latach 1988 i 2002
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Ludność w wiekua | ||||
przed-produk-cyjnym |
produkcyjnym (mężczyźni 18-64, kobiety 18-59 lat) |
poproduk-cyjnym (mężczyźni | ||||
razem |
mobilnym |
niemobilnym (mężczyźni | ||||
w tysiącach | ||||||
Ogółem........... 2002 |
2907,2 |
624,9 |
1838,8 |
1160,6 |
678,2 |
443,2 |
1988 |
2948,2 |
866,3 |
1743,1 |
1224,2 |
518,8 |
336,3 |
Miasta............. 2002 |
2076,1 |
414,4 |
1340,0 |
831,6 |
508,4 |
321,5 |
1988 |
2090,7 |
600,6 |
1267,1 |
884,3 |
382,8 |
221,2 |
Wieś............... 2002 |
831,1 |
210,5 |
498,8 |
329,0 |
169,8 |
121,8 |
1988 |
857,5 |
265,7 |
476,0 |
340,0 |
136,0 |
115,1 |
w odsetkach | ||||||
Ogółem........... 2002 |
100,0 |
21,5 |
63,2 |
39,9 |
23,3 |
15,2 |
1988 |
100,0 |
29,4 |
59,1 |
41,5 |
17,6 |
11,4 |
Miasta............. 2002 |
100,0 |
20,0 |
64,5 |
40,1 |
24,5 |
15,5 |
1988 |
100,0 |
28,7 |
60,6 |
42,3 |
18,3 |
10,6 |
Wieś............... 2002 |
100,0 |
25,3 |
60,0 |
39,6 |
20,4 |
14,7 |
1988 |
100,0 |
31,0 |
55,5 |
39,6 |
15,9 |
13,4 |
a Osoby o nieustalonym wieku (270 osób w 2002 r. oraz 2499 w 1988 r.) zaliczono tylko do „ogółem”.
Podstawowy wpływ na liczebność grupy osób w wieku przedprodukcyjnym miała zmniejszająca się z roku na rok liczba urodzeń żywych (od 38,7 tys. urodzeń w 1990 r., poprzez 30,4 tys. w 1995 r. do 25,7 tys. w 2001 r.), a także osiągnięcie pełnoletności przez osoby urodzone w pierwszej połowie lat 80-tych, tj. w okresie ostatniego wyżu demograficznego.
W stosunku do 1988 roku wzrosła zarówno liczebność (o 95,7 tys. osób) jak i odsetek (o 4,1 pkt) ludności w wieku produkcyjnym. Przy czym zmniejszyła się (o 63,6 tys. osób, tj. 1,6 pkt) grupa wieku mobilnego (18-44 lata), przy jednoczesnym wzroście liczebności (o 159,3 tys. osób) i odsetka (o 5,7 pkt) grupy ludności w wieku produkcyjnym niemobilnym (45-64 lata mężczyźni oraz 45-59 lat kobiety). Jest to związane z przejściem do wieku niemobilnego osób urodzonych w okresie wyżu demograficznego w połowie lat 50- tych, czyli osiągnięciem przez nie co najmniej 45 roku życia.
Zwiększył się także – do 15,2% (tj. o 3,8 pkt) – udział ludności w wieku poprodukcyjnym (w 1988 r. wynosił 11,4%). W stosunku do poprzedniego spisu liczba osób w wieku emerytalnym wzrosła o blisko 107 tys. osób. Zmiany w strukturze wieku ludności województwa dolnośląskiego w poszczególnych grupach wieku przedstawia wykres I.1.
Ludność w Polsce w porównaniu z ludnością Dolnego Śląska charakteryzowała się większym odsetkiem osób w wieku przedprodukcyjnym (23,2%); mniejsze natomiast były udziały osób w wieku produkcyjnym niemobilnym (21,9%) i poprodukcyjnym (15,0%).
Na skutek zmian liczebności grup ekonomicznych aktywności, obniżył się współczynnik obciążenia, to znaczy, że w 2002 roku na każde 1000 osób w wieku produkcyjnym w województwie dolnośląskim przypadało 581 osób w wieku nieprodukcyjnym, w 1988 r. - 690 (w Polsce odpowiednio 618 i 736) i było to mniej niż w 1988 r. - w miastach o 100 osób, na wsi o 134. Wskaźnik ten wykazał spadek w odniesieniu do mężczyzn o 120 osób oraz do kobiet o 98 osób.
Tabl. I.5. Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 1000 osób w wieku produkcyjnym
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Mężczyźni |
Kobiety |
Ogółem..........................................................2002 1988 Miasta............................................................2002 1988 Wieś..............................................................2002 1988 |
581 690 549 649 666 800 |
486 606 462 580 547 671 |
680 778 638 718 802 950 |
Stan cywilny prawny
W spisie ludności 2002 roku po raz pierwszy badano prawny stan cywilny ludności. We wszystkich poprzednich spisach badano wyłącznie stan cywilny faktyczny.
Dla umożliwienia pogłębionej analizy sytuacji rodzinnej pytano osoby o stanie cywilnym prawnym żonaty i zamężna czy pozostają w związku małżeńskim, czy też małżeństwo rozpadło się, ale ten rozpad nie został usankcjonowany prawnie (przez rozwód lub separację).
Ze względu na przepisy prawa, określające dolną granicę wieku umożliwiającą zawieranie związków małżeńskich, obowiązujące w poszczególnych krajach - w spisach ludności przyjęto określać stan cywilny dla osób będących w wieku 15 lat i więcej i takie rozwiązanie przyjęto w spisie 2002 r.
Tabl. I.6. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i grup wieku w 2002 r.
Wyszczególnienie |
Ogółem |
W wieku | |||||
15-19 lat |
20-24 |
25-29 |
30-59 |
60 lat |
nieustalonym | ||
w odsetkach | |||||||
Mężczyźni w tys. ............... |
1149,7 |
125,2 |
127,0 |
113,3 |
594,6 |
189,5 |
0,1 |
Kawalerowie....................... |
390,0 |
99,8 |
89,3 |
51,6 |
14,6 |
3,5 |
11,4 |
Żonaci................................... |
668,8 |
0,2 |
10,0 |
46,2 |
76,6 |
78,1 |
22,1 |
pozostający w małżeń- |
656,4 |
0,2 |
9,8 |
45,3 |
75,1 |
76,8 |
21,4 |
niepozostający w małżeń- |
12,4 |
0,0 |
0,3 |
0,9 |
1,5 |
1,2 |
0,7 |
Wdowcy................................ |
34,2 |
- |
0,0 |
0,0 |
1,3 |
13,9 |
- |
Rozwiedzeni........................ |
51,1 |
0,0 |
0,1 |
1,5 |
6,9 |
4,3 |
2,9 |
Separowani......................... |
0,6 |
- |
0,0 |
0,0 |
0,1 |
0,1 |
- |
Nieustalony......................... |
5,0 |
0,0 |
0,5 |
0,6 |
0,5 |
0,3 |
63,6 |
Tabl. I.6. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i grup wieku w 2002 r. (dok.)
Wyszczególnienie |
Ogółem |
W wieku | |||||
15-19 lat |
20-24 |
25-29 |
30-59 |
60 lat |
nieustalonym | ||
w odsetkach | |||||||
Kobiety w tys. .................... |
1273,4 |
120,1 |
123,8 |
109,7 |
613,8 |
305,9 |
0,1 |
Panny.................................... |
320,2 |
98,7 |
75,7 |
34,6 |
8,8 |
5,2 |
10,0 |
Zamężne.............................. |
679,6 |
1,3 |
23,1 |
61,2 |
75,4 |
39,1 |
26,2 |
pozostające w małżeń- |
664,0 |
1,2 |
22,5 |
59,7 |
73,7 |
38,3 |
24,6 |
niepozostające w małżeń- |
15,6 |
0,0 |
0,7 |
1,5 |
1,7 |
0,9 |
1,5 |
Wdowy ................................. |
193,3 |
0,0 |
0,1 |
0,3 |
6,3 |
50,5 |
1,5 |
Rozwiedzione...................... |
75,0 |
0,0 |
0,5 |
3,1 |
9,1 |
4,9 |
3,1 |
Separowane........................ |
0,8 |
- |
0,0 |
0,1 |
0,1 |
0,0 |
- |
Nieustalony......................... |
4,6 |
0,0 |
0,5 |
0,6 |
0,4 |
0,3 |
59,2 |
Ponad 1/3 mężczyzn w wieku 15 lat i więcej stanowili kawalerowie; odsetek panien był znacznie niższy – nieco ponad 1/4 omawianej populacji (patrz wykres I.2.). Ta różnica wskaźnika wynika z różnego wieku zawierania małżeństwa – kobiety w chwili ślubu są przeciętnie o dwa lata młodsze niż mężczyźni.
Odsetek żonatych mężczyzn był nieco wyższy (58,2%) w porównaniu z zamężnymi kobietami (53,4%). Ta różnica wynika z wyższej umieralności mężczyzn, powodującej częstsze owdowienia kobiet. Wpływ wyższej umieralności mężczyzn uwidacznia się już w grupie osób w wieku 30-59 lat. Odsetek mężatek w tej grupie wieku był nieznacznie niższy (o 1,2 pkt procentowego) w porównaniu z odsetkiem żonatych; w przypadku ludności starszej (w wieku 60 lat i więcej) różnica ta było bardzo duża (wskaźnik dla kobiet jest prawie dwukrotnie niższy niż dla mężczyzn).
Większość osób o stanie cywilnym żonaty i zamężna pozostaje faktycznie w związku małżeńskim (98,1% mężczyzn i 97,7% kobiet). Nie wszystkie małżeństwa okazują się jednak trwałe. Niewielki odsetek małżonków (odpowiednio 1,9% mężczyzn i 2,3% kobiet) zrezygnowało z życia we wspólnocie małżeńskiej. W każdej grupie wieku są przypadki rozstań małżonków. Wraz z wiekiem osób wzrasta odsetek kobiet i mężczyzn, którzy nie pozostają we wspólnocie małżeńskiej, ale nie sankcjonujących tej sytuacji werdyktem sądowym. Odsetek takich osób zmniejsza się dopiero w przypadku osób starszych, będących w wieku 60 lat i więcej.
Odsetek wdów był ponad pięciokrotnie wyższy (15,2%) niż wdowców (3,0%). Natomiast rozwiedzeni stanowili nieliczną (5,2%) grupę osób (4,4% mężczyzn i 5,9% kobiet). Odsetek rozwiedzionych wzrastał w kolejnych grupach wiekowych, ale w najstarszej grupie osób (tj. w wieku 60 lat i więcej) był niższy.
W spisie 2002 po raz pierwszy badano osoby separowane prawomocnym orzeczeniem sądu. Sądy orzekają separacje od 2000 roku, wobec czego grupa ta jest nieliczna.
Zauważa się różnice dotyczące struktury stanu cywilnego w zależności od miejsca zamieszkania osób. W miastach jest niższy odsetek kawalerów (33,1%) w porównaniu z mężczyznami mieszkającymi na wsi (36,1%). Odsetek panien kształtuje się odwrotnie (odpowiednio 25,6% w miastach i 23,9% na wsi). W miastach mamy nieco więcej żonatych mężczyzn niż na wsi (odpowiednio 58,3% i 57,7%); mniej jest w miastach mężatek - 52,4%
niż na wsi - 56,1%. Odsetek osób owdowiałych jest wyższy na wsi niż w miastach i wśród mężczyzn wynosi 2,9% w miastach i 3,0% na wsi, wśród kobiet odpowiednio 14,6% i 16,7%. Osób rozwiedzionych natomiast więcej jest w miastach niż na wsi – 5,0% mężczyzn w miastach i 3,0% na wsi oraz odpowiednio 6,9% i 3,0% kobiet.
Struktura ludności według stanu cywilnego uwarunkowana jest:
- czynnikami demograficznymi:
- liczba młodzieży wpływa na liczbę kawalerów i panien oraz na liczbę potencjalnych małżeństw, zawieranych głównie przez osoby w przedziale wieku 20-29 lat,
- liczba osób starszych wpływa na liczbę osób owdowiałych, a ponieważ kobiety przeciętnie żyją dłużej od mężczyzn struktura stanu cywilnego osób starszych jest różna w zależności od płci.
- sytuacją społeczno-gospodarczą kraju.
Wykształcenie
Spis powszechny jest jedynym badaniem dostarczającym pełnych informacji o wykształceniu ludności. W 2002 roku wszystkim osobom będącym w wieku 13 lat i więcej ustalono najwyższy ukończony poziom wykształcenia szkolnego.
Przyjęta w spisie 2002 roku klasyfikacja poziomu wykształcenia jest nieco rozszerzona w stosunku do spisu 1988 roku, dlatego w części dotyczącej analizy zmian uwzględniony został zakres porównywalny do 1988 roku. Uwaga ta dotyczy również wieku osób: w 1988 roku badaniem poziomu wykształcenia objęte były osoby, które ukończyły 15 lat. W 2002 roku, po reformie szkolnictwa z 1999 r., wprowadzającej 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum, badaniem poziomu wykształcenia objęto osoby w wieku 13 lat i więcej. Wszelkie porównania struktur poziomu wykształcenia ludności z obu spisów, zostały zaprezentowane z uwzględnieniem osób w wieku 15 lat i więcej.
Tabl. I.7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według płci i poziomu wykształcenia w latach 1988 i 2002
Poziom wykształcenia |
1988 |
2002 |
1988=100 |
Miasta |
Wieś | ||||
w tys. |
w odsetkach |
w tys. |
w odsetkach |
1988 |
2002 |
1988 |
2002 | ||
w odsetkach | |||||||||
Ogółem.......................... w tym: Wyższe........................... Średnie i policealne.... Zasadnicze zawodowe Podstawowe ukończone Podstawowe nieukoń- |
2211,7
146,7 577,5 534,6 814,9
|
100,0
6,6 26,1 24,2 36,8
|
2423,1
248,4 833,3 583,7 657,0
|
100,0
10,3 34,4 24,1 27,1
|
109,6
169,3 144,3 109,2 80,6
|
100,0
8,5 30,6 23,4 33,5
|
100,0
12,6 38,3 21,7 23,8
|
100,0
1,9 14,9 26,2 45,2
|
100,0
4,1 24,2 30,4 35,8
|
Nieustalony poziom wykształcenia............. |
x |
x |
34,1 |
1,4 |
x |
x |
1,7 |
x |
0,5 |
a Łącznie z nieustalonym poziomem wykształcenia.
W tablicy I.7. przedstawione zostały zmiany jakie zaszły w poziomie wykształcenia w latach 1988-2002. Pozytywną tendencją jest stały wzrost odsetka osób z wykształceniem ponadpodstawowym: z 56,9% w 1988 roku do 68,7% w 2002 roku (w kraju z 55% do prawie 67%). Wzrósł udział osób z wykształceniem średnim i policealnym (o 8,3 pkt) i wyższym (o 3,7 pkt) przy nieznacznym zmniejszeniu się (o 0,1 pkt) odsetka osób posiadających wykształcenie zawodowe.
Czynnikiem różnicującym strukturę ludności według poziomu wykształcenia jest również miejsce zamieszkania (patrz wykres I.4.).
Mieszkańcy miast charakteryzują się zdecydowanie wyższym odsetkiem osób z wykształceniem ponadpodstawowym; w okresie międzyspisowym odnotowano wzrost udziału tej grupy osób z 62,4% do 72,5%, w tym z wykształceniem wyższym z 8,5% do 12,6%. Ludność wiejska też szybko uzupełnia swoje wykształcenie; odsetek osób z wykształceniem ponadpodstawowym wzrósł z 43,0% w 1988 roku do 58,6% w 2002 roku, w tym z wykształceniem wyższym z 1,9% do 4,1%.
Analizując wyniki spisu 2002 roku należy przypomnieć, że dane o poziomie wykształcenia odnoszone były – po raz pierwszy – do ludności w wieku 13 lat i więcej, chociaż w odniesieniu do grupy 13-14 lat można mówić jedynie o wykształceniu podstawowym (ukończonym lub nieukończonym). W zwiększonej (o dwa roczniki – w stosunku do porównywanej z 1988 rokiem) populacji osób struktura poziomu wykształcenia przedstawiała się następująco: osoby z wykształceniem wyższym – 9,9%, policealnym – 3,4%, średnim zawodowym – 20,9%, średnim ogólnokształcącym – 9,0%, zasadniczym zawodowym – 23,3%, podstawowym ukończonym – 28,7% podstawowym nieukończonym i bez wykształcenia szkolnego – 3,5 % (patrz wykres I.5.). Dla 1,4% ludności nie ustalono poziomu ukończonego wykształcenia (dotyczy to głównie ludności przebywającej dłuższy czas za granicą).
Tabl. I.8. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania w 2002 r.
Wyszczegól-nienie |
Ogółem |
Poziom wykształcenia | |||||||
wyższe |
police- |
średnie zawo- |
średnie ogólno- |
zasad- |
podsta-wowe ukoń- |
podsta-wowe nieukoń-czone |
nieusta-lony | ||
w odsetkach | |||||||||
Ogółem.......... mężczyźni.... kobiety.........
Miasta............ mężczyźni.... kobiety.........
Wieś............... mężczyźni.... kobiety......... |
100,0 100,0 100,0
100,0 100,0 100,0
100,0 100,0 100,0 |
9,9 9,6 10,2
12,2 12,1 12,3
3,9 3,4 4,5 |
3,4 1,8 4,9
3,9 2,1 5,5
2,1 1,1 3,2 |
20,9 22,0 19,9
22,5 24,3 20,9
16,8 16,2 17,3 |
9,0 5,8 11,8
10,7 7,1 13,9
4,3 2,4 6,1 |
23,3 30,0 17,2
21,1 27,3 15,5
29,2 36,7 21,9 |
28,7 26,8 30,4
25,4 23,4 27,2
37,3 35,5 39,0 |
3,5 2,5 4,3
2,5 1,9 3,1
5,8 4,1 7,5 |
1,4 1,4 1,3
1,7 1,8 1,6
0,6 0,5 0,5 |
Z analizy danych spisowych według płci wynika, że kobiety częściej niż mężczyźni kończą studia (10,2% kobiet i 9,6% mężczyzn), szkoły policealne (odpowiednio 4,9% i 1,8%) oraz licea ogólnokształcące (11,8% i 5,8%). Mężczyźni zdecydowanie częściej kończą zasadnicze szkoły zawodowe (30,0% mężczyzn i 17,2% kobiet) i nieznacznie częściej technika i licea zawodowe (odpowiednio 22,0% i 19,9%).
W 2002 r. województwo dolnośląskie znalazło się w grupie województw charakteryzujących się wyższym od średniej krajowej odsetkiem osób z wykształceniem co najmniej średnim (bez zasadniczego zawodowego). Pod względem udziału ludności z wykształceniem wyższym (9,9%) Dolny Śląsk zajmował piąte miejsce po województwach: mazowieckim (13,8%), pomorskim (10,9%), małopolskim (10,1%) i zachodniopomorskim (10,0%).
Osoby niepełnosprawne
Spisy powszechne ludności są jedynym badaniem pełnym, którego wyniki pozwalają ustalić liczbę osób niepełnosprawnych oraz umożliwiają szczegółową charakterystykę tej grupy ludności. Obecnie stosowane pojęcie „niepełnosprawność” w poprzednich latach funkcjonowało zamiennie z pojęciem „inwalidztwo”. Polska jest jednym z nielicznych krajów, w którym badanie zjawiska niepełnosprawności w spisach ludności stało się już tradycją.
Osobą niepełnosprawną jest taka osoba, która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenie nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa).
Zbiorowość osób niepełnosprawnych dzieli się na 2 podstawowe grupy:
- osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony;
- osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadały orzeczenia, ale miały (odczuwały) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych.
Kryterium do zakwalifikowania danej osoby do zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie jest posiadanie:
- aktualnego orzeczenia wydanego przez odpowiedni organ orzekający - dla osób w wieku 16 lat
i więcej, - uprawnienia do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego - dla dzieci poniżej 16 roku życia - tj. urodzonych po 20 maja 1986 r.
Dla potrzeb dalszej analizy osoby niepełnosprawne biologicznie, które posiadały jednocześnie odpowiednie orzeczenie zostały włączone do grupy niepełnosprawnych prawnie.
W spisie ludności 2002, dla osób w wieku 16 lat i więcej ustalono trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany oraz lekki.
W 2002 roku liczba osób niepełnosprawnych w województwie dolnośląskim wynosiła 435,8 tys., co stanowiło 15,0% ogółu ludności województwa (patrz wykres I.6.); w kraju – 14,3%. Oznacza to, że co siódmy mieszkaniec Dolnego Śląska, podobnie jak w kraju, był osobą niepełnosprawną.
Wśród osób niepełnosprawnych najliczniejszą grupę stanowiły osoby posiadające orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (28,8% zbiorowości) oraz osoby z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (26,5%).
Tabl. I.9. Osoby niepełnosprawne według stopnia niepełnosprawności w 2002 r.
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Miasta |
Wieś | |||
w tys. |
w % |
w tys. |
w % |
w tys. |
w % | |
Ogółem..............................................
Mężczyźni...................................... Kobiety.......................................... |
435,8
201,8 234,1 |
100,0
46,3 53,7 |
302,2
139,2 163,0 |
100,0
46,1 53,9 |
133,6
62,6 71,1 |
100,0
46,8 53,2 |
Prawnie – razem..............................
W wieku 16 lat i więcej o stopniu niepełnosprawności..................... znacznym..................................... umiarkowanym........................... lekkim........................................... nieustalonym..............................
W wieku 0-15 lat z uprawnieniami do zasiłku pielęgnacyjnego.............. |
358,6
100,5 115,3 125,6 5,2
|
82,3
23,1 26,5 28,8 1,2
|
250,4
69,9 82,6 86,2 3,5
|
82,9
23,1 27,3 28,5 1,1
|
108,3
30,6 32,7 39,5 1,7
|
81,0
22,9 24,5 29,5 1,3
|
Tylko biologicznie.............................
Odczuwające ograniczenie sprawności: całkowite...................................... poważne...................................... |
77,2
9,4 67,8 |
17,7
2,2 15,6 |
51,8
6,3 45,6 |
17,1
2,1 15,1 |
25,4
3,1 22,2 |
19,0
2,3 16,6 |
Osoby niepełnosprawne tylko biologicznie odczuwające całkowite ograniczenie sprawności stanowiły 2,2%, a poważne ograniczenie sprawności 15,6% ogółu osób niepełnosprawnych.
W pełnej zbiorowości osób niepełnosprawnych przeważały kobiety (53,7%); mężczyźni stanowili 46,3% tej populacji.
Ogółem liczba osób niepełnosprawnych na 1000 mieszkańców województwa dolnośląskiego wynosiła 150 osób, przy czym na wsi wskaźnik ten osiągał większą wartość (161 osób) niż w miastach (146 osób). Te same współczynniki dla kraju były nieco niższe; ogółem na 1000 ludności Polski przypadały 143 osoby niepełnosprawne, na wsi – 155, w miastach 136.
Natężenie zjawiska niepełnosprawności nasila się wraz z wiekiem (patrz tablica II.4.). Blisko połowę osób niepełnosprawnych stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej.
Tabl. I.10. Osoby niepełnosprawne według płci i grup wieku w 2002 r.
Wyszczególnienie |
Ogółem |
W tym w wieku | |||||||
0-15 |
16-24 |
25-34 |
35-44 |
45-54 |
55-64 |
65-74 |
75 lat | ||
w odsetkach danej grupy wieku | |||||||||
Ogółem.................. Mężczyźni................ Kobiety.................... |
15,0 14,4 15,5 |
3,3 3,7 2,9 |
3,4 3,9 2,9 |
3,8 4,4 3,3 |
8,5 9,4 7,6 |
19,9 20,9 19,0 |
33,5 38,4 29,3 |
41,0 41,1 40,9 |
53,3 51,1 54,3 |
Kraj urodzenia i obywatelstwo
W polskich spisach ludności kraj urodzenia był przedmiotem badania w okresie międzywojennym, tj. w spisach 1921 oraz 1931 roku, aczkolwiek samo pytanie było sformułowane jako „miejsce urodzenia”.
W okresie powojennym w spisach ludności nie badano kraju urodzenia, natomiast miejsce urodzenia było przedmiotem badania w spisach z lat 1970 i 1988 oraz w 1978 (wyłącznie w badaniu reprezentacyjnym).
Informacja o miejscu urodzenia w powiązaniu z miejscem zamieszkania pozwala na szerszy opis migracji wewnętrznych ludności. Z kolei włączenie do tematyki spisowej badania kraju urodzenia (imiennie) pozwala na pogłębioną analizę migracji zagranicznych ludności, a w powiązaniu z danymi o obywatelstwie czy narodowości – na ocenę procesów asymilacji ludności, przemieszczeń międzynarodowych oraz ocenę zachowań pro-migracyjnych różnych społeczności.
Wyniki spisu 2002 wykazały, że około 92,4% (2686,9 tys.) ludności województwa dolnośląskiego wskazało Polskę jako kraj swego urodzenia.
Zgodnie z przyjętą w spisie metodologią, kraj urodzenia należało podać biorąc pod uwagę granice państw aktualne w momencie spisu, a nie w momencie urodzenia osoby, np. jeżeli osoba urodziła się w Wilnie, to - bez względu na rok jej urodzenia – jako kraj urodzenia należało wpisać Litwa.
Dolny Śląsk jest województwem o największym odsetku (6,5%) ludności urodzonej poza granicami Polski (dla kraju współczynnik ten wynosi 2%). Oprócz dolnośląskiego dużym odsetkiem osób urodzonych za granicą charakteryzują się województwa: lubuskie (6,4%), opolskie (5,5%), zachodniopomorskie (4,5%) oraz warmińsko-mazurskie (3,5%).
Spośród 189,1 tys. osób w województwie dolnośląskim urodzonych poza aktualnymi granicami Polski aż 91,4% urodziło się w sześciu krajach: na Ukrainie (108,9 tys. osób, tj. 57,6% spośród wszystkich urodzonych za granicą), na Białorusi (9,4%), w Niemczech (8,4%), na Litwie (5,9%), w Rosji (5,8%) i we Francji (4,4%).
Tabl. I.11. Ludność według kraju urodzenia w 2002 r.
Kraj urodzenia |
Ogółem w tys. |
Ludność |
Inny kraj |
Ogółem........................................
Polska...........................................
Inny kraj - razem..................... Ukraina.................................... Białoruś................................... Niemcy..................................... Litwa......................................... Rosja....................................... Francja..................................... St. Zjedn. Ameryki Pn. .......... Pozostałe kraje...................
Nieustalony kraj urodzenia ...... |
2907,2
2686,9
189,1 108,9 17,8 15,8 11,1 11,0 8,3 0,5 15,6
31,2 |
100,0
92,4
6,5 3,7 0,6 0,5 0,4 0,4 0,3 0,0 0,5
1,1 |
x
x
100,0 57,6 9,4 8,4 5,9 5,8 4,4 0,3 8,2
x |
W Polsce co czwarta osoba urodzona poza granicami kraju mieszka na Dolnym Śląsku. Tu również mieszka najwięcej osób spośród urodzonych na Ukrainie (ponad 35%), we Francji (24%), w Rosji (20%), na Białorusi (17%) i w Niemczech (prawie 16%). Województwo dolnośląskie jest najbardziej różnorodne pod względem pochodzenia ludności tu zamieszkałej.
W 2002 roku temat obywatelstwa był po raz pierwszy przedmiotem badania w powszechnym spisie ludności w okresie powojennym. Obywatelstwo, jako przynależność państwowa cudzoziemców, było badane w spisach z lat 1921 i 1931.
Zgodnie z obowiązującymi aktualnie normami prawnymi cudzoziemcem jest osoba nieposiadająca polskiego obywatelstwa[1].
W spisie ludności 2002 istniała możliwość podania dwóch obywatelstw w przypadku cudzoziemców oraz dwóch dodatkowych – w przypadku obywateli polskich.
Wyniki spisu 2002 wykazały, że wśród mieszkańców Dolnego Śląska 98,5% (2863,4 tys. osób) to obywatele Rzeczypospolitej Polskiej; 0,1% (3,4 tys.) stanowili cudzoziemcy, tj. osoby bez polskiego obywatelstwa.
Tabl. I.12. Ludność według obywatelstwa w 2002 r.
Obywatelstwo |
Ogółem w tys. |
Ludność |
Obywatelstwo |
Ogółem...................................................... Polskie razem.......................................... Wyłącznie polskie.................................... Polskie i inne............................................ w tym niemieckie................................ Wyłącznie inne......................................... w tym niemieckie................................ Nieustalone.............................................. |
2907,2 2863,4 2842,3 21,1 6,4 3,4 0,6 40,3 |
100,0 98,5 97,8 0,7 0,2 0,1 0,0 1,4 |
x x x 100,0 30,3 100,0 17,6 x |
Około 21,1 tys. obywateli Rzeczypospolitej Polskiej na Dolnym Śląsku posiadało drugie obywatelstwo. Zdecydowanie największą grupę – 7,0 tys. – stanowiły osoby z obywatelstwem niemieckim, w tym dla 6,4 tys. osób jest to ich drugie obywatelstwo – po polskim.
[1] Ustawa o cudzoziemcach z dnia 25 czerwca 1997 r. wraz z późniejszymi zmianami (tekst jednolity Dziennik Ustaw Nr 127 z 2001 r.)